20. urodziny Wikipedii. Kulisy internetowej encyklopedii
Dwadzieścia lat temu zmienił się światowy internet - powstała pierwsza, anglojęzyczna wersja Wikipedii. Po chwili jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać jej inne wersje, w tym polska. Z okazji urodzin największej internetowej encyklopedii polsatnews.pl rozmawiał m.in. z szefem Wikimedia Polska Michałem Buczyńskim oraz jednym z najaktywniejszych wikipedystów w naszym kraju.
15 stycznia 2001 roku Jimmy Wales i Larry Sanger uruchomili Wikipedię - wielojęzyczną encyklopedię internetową działającą zgodnie z zasadą otwartej treści. Po 20 latach Wikipedia składa się z 56 mln artykułów w 316 językach i jest 13. najpopularniejszą stroną w internecie.
"Z okazji 20. urodzin Wikipedii świętujemy siłę ludzkiej współpracy, kreatywności i ciekawości. Świętujemy z ludźmi, naszymi wolontariuszami i sympatykami, dzięki którym Wikipedia istnieje" - przekazała społeczność wikipedystów.
W Polsce zaczęło się od... osobnego serwera
Każdego miesiąca Wikipedia edytowana jest przez ponad 280 tys. osób, które przyczyniają się do szerzenia wiedzy na całym świecie w zgodzie z zasadą otwartego oprogramowania. Wśród nich są Polacy, którzy do tej społeczności dołączyli osiem miesięcy po powstaniu pierwszej wersji językowej encyklopedii.
- Na samym początku polska Wikipedia miała osobny serwer, ponieważ oprogramowanie oryginalnej nie rozpoznawało polskich liter. Na początku XXI wieku nie było oczywiste, że da się z nich korzystać w internecie - wspomina Michał Buczyński, prezes Wikimedia Polska, stowarzyszenia promującego Wikipedię.
W pierwszej kolejności polscy internauci mogli dowiedzieć się, czym jest Reguła Titiusa-Bodego. Dlaczego akurat to hasło otworzyło historię Wikipedii nad Wisłą?
- Mam pewne podejrzenia. Z punktu widzenia encyklopedysty łatwiej napisać jest szczegółowe hasło, np. o małej wsi, niż ogólne hasło "Polska". Tworzenie tego drugiego było znacznie trudniejszą pracą, a Wikipedię tworzy się często dla przyjemności, opisując temat aktualnie interesujący samego wikipedystę - wyjaśnia polsatnews.pl Michał Buczyński.
Utworzył kilkaset artykułów. Najpierw napisał o własnym dziadku
Autorem hasła o Regule Titiusa-Bodego był Paweł Jochym, zwany "ojcem polskiej Wikipedii", którą założył wraz z Krzysztofem Jasiutowiczem.
To oni dali początek obecnej kilkutysięcznej polskojęzycznej społeczności zrzeszonej wokół internetowej encyklopedii. Należy do niej m.in. Tadeusz Rudzki, który od 2006 roku zdążył wykonać 20 tysięcy edycji haseł, a także utworzył około sześciuset nowych.
- Obecnie kontroluję także, co dzieje się na stronach, których jestem autorem lub na których mi zależy - mówi polsatnews.pl jeden z najaktywniejszych polskich wikipedystów.
Na samym początku utworzył artykuł dotyczący jego dziadka - Józefa Gosławskiego, rzeźbiarza i projektanta monet, m.in. pięciozłotówki z wizerunkiem rybaka oraz tej o nominale 10 zł z Mikołajem Kopernikiem.
- Bardzo mi się spodobało, że między ukończoną pracą a finalnym efektem jest bardzo krótka przerwa. Następnie edytowałem różne hasła o Warszawie, z którą jestem związany - opisuje.
Globalna impreza urodzinowa w internecie
Tadeusz Rudzki oraz inni wikipedyści szykują się do piątkowego świętowania 20. urodzin internetowej encyklopedii. To samo czynią użytkownicy z dziesiątek innych państw.
- Zazwyczaj spotykaliśmy się na żywo i zdmuchiwaliśmy świeczki na torcie, ale w tym roku spotykamy się za monitorami komputerów. W piątek o godz. 20:00 rozpocznie się spotkanie wikipedystów z całego świata. Zrobimy grupowe zdjęcie, a następnie udamy się na "polskie przyjęcie" - mówi Natalia Szafran-Kozakowska, specjalistka ds. wspierania społeczności w Wikimedia Polska.
Jak dodaje, grono sieciowych twórców wymieni się doświadczeniami oraz wspomnieniami, a takża rozegra quiz z wiedzy o Wikipedii. - Pobędziemy razem, ciesząc się, że mamy tę polską wersję - zapewnia.
ZOBACZ: Influencerzy zaszczepieni jako pierwsi. Strategia rządu Indonezji
Zazwyczaj wikipedyści z naszego kraju obchodzą również urodziny rodzimego wariantu encyklopedii. - Mamy nadzieję, że uda nam się fizycznie spotkać - stwierdza Szafran-Kozakowska.
Język polski jest dziesiąty, drugi cebuański
Tworzenie projektu "Wikipedia" to jednak nie tylko spotkania pasjonatów, ale i realne osiągnięcia. Kilka lat temu jej polska wersja była czwarta na świecie pod względem liczby zamieszczonych artykułów.
- Za nami były m.in. francuska czy hiszpańska, co stanowiło absolutny fenomen ze względu na liczbę osób używających naszego języka. Obecnie zajmujemy dziesiątą lokatę, co przy około trzystu wersji językowych nadal jest świetnym wynikiem - ocenia Natalia Szafran-Kozakowska.
Uściśla, iż część z wersji Wikipedii, które prześcignęły tę tworzoną przez Polaków lub ją doganiają, zaczęły masowo tworzyć hasła automatycznie przy pomocy oprogramowania.
- Wśród nich są te napisane w języku cebuańskim (drugie miejsce) czy warajskim (jedenasta pozycja). Jeśli automatyczne dodawanie haseł jest odpowiednio prowadzone, nie jest to nic złego. Trzeba pamiętać, że to jak uprawa ogrodu - nie wystarczy wysiać roślin i je pozostawić, musimy je nawozić, podlewać i przycinać - porównuje.
Rekordowy skok liczby nowych wikipedystów
Na koncie polskich wikipedystów jest również inny sukces. Okazało się, że w ubiegłym roku nasza encyklopedia zanotowała rekordowy wzrost liczby aktywnych użytkowników, czyli takich, którzy przynajmniej 5 razy każdego miesiąca dokonują zmian w artykułach.
- W 2020 r. było to 1560 osób, czyli o 6,8 proc. więcej niż w 2019 r. Częściowo to efekt pandemii - wiele osób chciało zrobić coś dobrego dla świata, a w przypadku Wikipedii można to uczynić zza własnego biurka. Ponadto mieliśmy także 4 tys. użytkowników, którzy dokonali co najmniej jednej edycji. Do tego dochodzą też niezalogowani internauci, których identyfikujemy po adresie IP - wylicza Natalia Szafran-Kozakowska.
Ponieważ nie trzeba zakładać konta, by zmienić treść artykułu, co jakiś czas na Wikipedii zdarzają się wandalizmy. Z tego powodu Michał Buczyński zastrzega, że informacje trzeba zawsze weryfikować.
ZOBACZ: Jak media społecznościowe wpływają na postrzeganie koronawirusa?
- Po to prezentujemy czytelnikom źródła, aby można było poszerzyć swoją wiedzę, ale i upewnić się o wiarygodności zamieszczonych informacji - mówi.
Jak dodaje, Wikipedia to wciąż encyklopedia, "nawet jeśli internet pozwala na więcej". - Przykładowo nie spisaliśmy jeden do jednego wyników pierwszej fazy badań klinicznych nad szczepionką przeciw koronawirusowi. Opublikowaliśmy to, co najważniejsze, a resztę można odnaleźć w przypisie - stwierdza.
Henryk Batuta musiał odejść
Buczyński zapewnia przy tym, że utworzenie fałszywego artykułu o jakiejś postaci obecnie jest trudne, m.in. ze względu na częste kontrole. Przypomina o sprawie Henryka Batuty z 2006 roku, przypominając przy tym, że Wikipedia była wówczas w innym "stadium" rozwoju.
Batuta to postać stworzona dla mistyfikacji, której celem stała się w latach 2004–2006 polskojęzyczna Wikipedia. Anonimowy autor lub ich grupa stworzyli nieprawdziwy tekst, a po kilku miesiącach zaczęli linkować do niego w innych artykułach w internetowej encyklopedii. Dzięki temu Henryk Batuta zaczął pojawiać się coraz wyżej m.in. w wyszukiwarce Google.
Przed usunięciem tekstu ta rzekoma postać historyczna występowała jako jeden z trzech przykładowych więźniów obozu w Berezie Kartuskiej, jeden z siedmiu głównych działaczy Komunistycznej Partii Polski, jeden z sześciu założycieli Związku Patriotów Polskich, a także "jedyny polski akcent" w twórczości Ernesta Hemingwaya.
ZOBACZ: Nowy Rok, nowe zagrożenia. Jak być bezpiecznym w sieci?
Rzekomo urodził się 1897 roku w Odessie, jako Izaak Apfelbaum, natomiast zmarł w 1947 w trakcie walk z UPA pod Ustrzykami Górnymi. Ponadto, przez piętnaście miesięcy można było przeczytać, że warszawska ulica Batuty jest w rzeczywistości ulicą jemu poświęconą.
"Tymczasem jest to nazwa związana z muzyką, podobnie jak nazwy innych ulic Służewa nad Dolinką (np. Sonaty, Bacha i Mozarta)" - wytłumaczono na polskiej Wikipedii, gdzie hasło "Henryk Batuta" istnieje, lecz jako tekst przypominający o tej mistyfikacji. Była na tyle udana, że informacje o Batucie zaczęły pojawiać się również poza Wikipedią.
Angielscy wikipedyści dali szlaban Spider-Manowi
Z tego powodu wymyślona ofiara starć w Bieszczadach stała się elementem subkultury wikipedystów znad Wisły. Podobne przykłady - niekiedy wprowadzane przez samych twórców, a nie wandali - są w innych państwach.
- Przykładowo w spisie zasad anglojęzycznej Wikipedii jest zakaz wspinania się w stroju Spider-Mana na Reichstag - przypomina Michał Buczyński.
Szef Wikimedia Polska wspomina, że do zaangażowania się w ten projekt przekonała go sama idea.
- To miejsce, gdzie ludzie dzielą się wiedzą i mogą ją wzbogacać. Dla wielu ważny jest również niekomercyjny aspekt Wikipedii, ponieważ nie ma w niej reklam i nie przedstawia konkretnego punktu widzenia. Próby manipulowania treściami są zazwyczaj bardzo szybko wyłapywane - zapewnia.
Świat najczęściej czytał o koronawirusie
Materiały Wikipedii publikowane są na licencji CC BY-SA 3.0, która pozwala na dalsze rozpowszechnianie i modyfikowanie treści pod warunkiem uznania ich autorstwa i dalszego rozpowszechniania przetworzonych lub tworzonych w oparciu o ten materiał dzieł na takich samych warunkach, co oryginał.
W 2020 r. wśród pięciu najpopularniejszych haseł na Wikipedii znalazły się cztery artykuły o pandemii koronawirusa (po angielsku, niemiecku, hiszpańsku i francusku) oraz sporządzona w języka arabskim lista państw świata uszeregowanych pod względem wielkości populacji.
Czytaj więcej